5000 yıldan uzun bir süredir, Romalılar ve Eski Çinliler gibi dünyanın en gelişmiş medeniyetleri son derece güçlü lifler ve dayanıklı kumaşlar üretmek için sanayi keneviri kullanmışlardır. Ne yazık ki, son yüzyılda, pamuk ve yün gibi sürdürülebilirliği çok daha az elyaf çeşitleri sanayi kenevirin yerini almıştır. Endüstriyel kenevirin genetik kuzeni Hint kenevirinin halk arasındaki kötü imajının da etkisiyle, maalesef çok faydalı bu bitki yanlış anlaşılmıştır.

Kenevir kumaşı, daha rahat ve daha sürdürülebilir bir dünya yaratmak için çok önemli olabilir.

Kenevir kumaşı nedir?

Kenevir kumaşı, Cannabis Sativa L. bitkisinin saplarındaki lifler kullanılarak yapılan bir kumaş türüdür. Kenevir sapı iki tabakadan oluşur; Dış tabaka ip benzeri liflerden oluşurken iç tabaka odunsu bir ilikten oluşur. Bitkinin dış tabakası tekstil için kullanılırken iç tabaka yakıt, yapı malzemesi gibi birçok üründe kullanılır.

Lifler saptan ayrıldıktan sonra işlenerek ipliğe dönüştürülür. Kenevir lifleri o kadar güçlüdür ki eskiden yelken bezi yapımında ve halat yapımında ilk tercih edilen malzemeydi. Lifler işlendikten sonra kenevir kumaşı pamuğa benzer bir dokuya sahip olur. Kenevir lifleri uzun ve sağlam olduğundan bundan elde edilen kumaş da yeteri kadar yumuşak ve dayanıklıdır. Kenevir kumaşı, pamuktan elde edilen kumaşlara göre 3 kat daha dayanıklıdır.

Ayrıca kenevir kumaşı hafiftir. Nefes alabilen bir kumaş olduğu için özellikle sıcak iklimler için idealdir. Kenevir kumaşı küf ve zararlı bakterilere karşı dayanıklıdır.

Kenevir kumaşı nasıl yapılır?

Kenevir kumaşı için kullanılan bitkilerin çoğu özel bir makine ile toplanır ve bu bitkilerin 4-6 hafta boyunca tarlada sallanmasına izin verilir, bu sayede dış katmanı iç katmana bağlayan ve tutkal benzeri bir madde olan pektinin çıkarılması kolaylaşır.

Daha sonra kenevir sapları saman balyaları gibi toplanır ve bitkinin lif içeren dış katmanı odunsu çekirdeğinden özel kırıcılar vasıtasıyla ayrılır. Ayrılan bast lifleri tel tel olacak şekilde taranır ve temizlenir. Bu aşamadan sonra uygulanan buhar patlatma yöntemi ile, kenevir ipliğe eğrilmeye ve tekstil dokumasına hazırdır.

Kenevir kumaşı nerelerde kullanılır?

Kenevir kumaşının birincil kullanımı giyim sektörüdür. Kenevir kumaşı ile yaygın olarak üretilen giysilere örnek olarak elbiseler, etekler, pantolonlar, ceketler, tişörtler ve çocuklar için kıyafetler gösterilebilir. Kenevir kumaşı, özellikle aşınmaya ve yıpranmaya karşı dayanıklı olduğu için tişört kategorisinde oldukça popülerdir. Pamuklu tişörtlerin çoğu, belli bir yıkama sayısından sonra eğilmeye, küçülmeye veya parçalanmaya başlar. Kenevir kumaşından üretilen tişörtler uzun yıllar şeklini ve bütünlüğü korur.

Kenevir kumaşından yapılan ev tekstili ürünleri doğal yaşam meraklıları arasında çok popülerdir. Masa örtüleri, döşemelik kumaşlar ve çeşitli havluların üretiminde kenevir kumaşının kullanımı gün geçtikçe daha yaygın hale gelmektedir. Kenevir kumaşı yüksek emiciliği ve dayanıklılığı nedeniyle özellikle havlu üretiminde tercih edilmektedir. Yüksek iplik sayısına sahip pamuk kadar yumuşak olmasa da, kenevir çarşafları da piyasada yerini almıştır. Diğer yandan, kenevir kumaşının inanılmaz dayanıklılığı, battaniyeler ve yorganlarla kullanmak için harika bir özelliktir.

Kenevir kumaşının kullanıldığı bir diğer alan ise ayakkabı sektörüdür. Özellikle son yıllarda çok popüler olan kenevir kumaşından üretilen ayakkabılar, çevre dostudur, dayanıklıdır ve yüksek nefes alma özelliği ile ayak sağlığını destekler.

Yüzde yüz kenevirden imal edilen kenevir kumaşlarının yanında, diğer tekstil ürünleri ile karıştırılmış kenevir kumaşları da yaygındır. Örneğin, pamuk ve ipekle harmanlanmış kenevir kumaş karışımları dayanıklılığı artırırken, kullanılan tekstili daha yumuşak hale getirir.

Dünyada kenevir kumaşı üretimi

Çin, dünyadaki en büyük endüstriyel kenevir üreticisidir. Sadece 2018 yılında 6.000.000 dekar üstünde bitki üretimi yapılmıştır. Fakat gevşek iş kanunları ve yetersiz çevre düzenlemeleri nedeniyle, Çin’de üretilen kenevirin çevresel olarak sürdürülebilirliği ve toksik seviyesi belirsizdir. Çin’de üretilen kenevirin küçük bir kısmı kumaş üretimi için ayrılırken, büyük çoğunluğu yakıt, kağıt veya diğer endüstriyel ürünlerin üretimi için kullanılır.

Fransa, endüstriyel kenevirin en büyük ikinci üreticisidir. Avusturya, Şili ve İngiltere ise üretim yoğunluğu açısından listenin üstlerinde yer alır. Toplamda, dünya çapında 30’dan fazla ülke endüstriyel kenevir üretmektedir ve ABD’de endüstriyel kenevir üretimi yükseliştedir.

Kenevir kumaşının üretim maliyeti

Kenevir kumaşı üretmek, pamuk kumaşı üretmekten daha pahalı değildir. Ancak bir takım piyasa faktörleri kenevir kumaşının üretim maliyetini artırmaktadır. Örneğin pamuk, kenevirden çok daha büyük ölçeklerde üretildiği için hacim başına maliyet çok daha ucuzdur. Ayrıca kenevir kumaşı piyasada şu anda bir yenilik olduğu için, perakendeciler hiç de makul olmayan bir şekilde şişirilmiş fiyatlar talep etmektedirler.

İronik olarak, kenevir lifi üretmek aslında pamuk üretmekten daha basit, daha verimli ve daha mantıklıdır. Bu faktörlere göre kenevir kumaşının maliyeti pamuklu kumaşlardan daha düşük olmalıdır. Endüstriyel kenevir ekimine ilişkin mevzuat daha makul ve tutarlı hale geldiğinde ve kenevir pamuğa karşı bir alternatif olarak kabul edildiğinde, muhtemelen bu mantıksız fiyat tutarsızlığı da son bulacaktır.

Kenevir ve kenevir kumaşının çevresel etkileri

Daha çok nemli ve ılıman iklimleri seven kenevir bitkisi, dönüm başına yüksek lif verimi sağlamasının yanında çok hızlı büyüyen bir bitkidir.

Aynı miktarda toprağa sahip pamuktan %250 daha fazla lif ve %600 daha fazla lif üretebilir. Kenevir, ekildiği toprağı tüketmez ve daha sonra ekim yapılabilir. Kenevirin güçlü kökleri toprağın derinlerine kadar iner ve araziyi toprak kaymasına karşı korur. Kenevir ayrıca, karbon negatif bir hammadde olarak kabul edilir, yani ürettiğinden daha fazla karbon emer. Kenevirin üretimi için hiç pestisit kullanılmaz ve herhangi bir herbisit gerektirmez.

Binlerce yıldır insanlar tarafından kullanılan kenevir kumaşının çevresel olarak sürdürülebilirliği yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Araştırmacılar, kenevir kumaşı üretmek için gereken arazinin pamuk üretmek için gereken araziye göre daha az olduğunu ve kenevirin ekosisteme çok daha az toksik madde saldığını belirtmişlerdir. Hatta ekosistemden toksik madde çeken bir bitkidir.

İşlenmeye hazır kenevir lifi

Kenevir kumaşı hakkında yanlış bilinenler

Kenevir kumaşının keten gibi çabuk kırıştığı ve pamuktan elde edilen kumaşa göre sert olduğu algısı yaygındır. Ancak bu doğru değildir. Kenevir kumaşının kalitesi bitkinin yetiştirme ve işlenme tekniğine göre büyük farklar gösterir.

Kenevir kumaşında lif boyu çok önemlidir. Kaliteli ve dayanıklı kenevir kumaşı uzun liflerden üretilir. Kenevir kumaşı hafızalı bir kumaş olduğu için kırışma oranı daha yüksektir ancak uzun liflerden üretilmiş kaliteli bir kumaşta bu kırışma oranı pamuğa yakındır. Şu anda tüm sektörde kısa lif kullanıldığı için kalitesi ve dayanıksız bir kumaş elde edilmektedir. Bu da kenevir kumaşının kullanışsız olduğu algısını yaratmıştır.

Neden piyasadaki kenevir kumaşları kaliteli değil?

Çin menşeili ürünlerden dolayı kenevir kumaşıyla alakalı piyasada yanlış bir algı oluşmuş durumda. Çin'den gelen ucuz, kalitesiz ve zararlı maddeler içeren kenevir kumaşı yüzünden bu kumaşa olan ilgi olumsuz etkilenmekte.

Avrupa'da ise durum bundan çok da farklı değil. Sanayi kenevirinin yasallaşmasından sonra Avrupa bu konuda farklı bir yöne evrildi. Sanayi keneviri üreticileri inşaat, saman, dolgu malzemesi gibi düşük değerli sanayi ürünleri üretmeyi tercih etti. Bu mantıkla üretilen bitkilerin lifleri kısa olduğu için üretilen tekstil ürünleri de kalitesiz ve sert oldu.

Eğer kaliteli bir kenevir kumaşı üretmek istiyorsak bitkinin buna uygun olarak yetiştirilmesi ve işlenmesi gerekir.

Kenevir lifinin tarihi

Kenevir lifi pamuktan çok daha eski bir tekstil ürünüdür. Hem Türk hem de Dünya tarihi açısından önemli bir yere sahiptir.

Özellikle Osmanlı'da kenevir lifi önemli bir üründü. Halk arasında "Kendir" olarak bilinen kenevir daha çok Karadeniz bölgesinde yetiştiriliyordu. Osmanlı donanmasının ihtiyacı olan urgan, halat gibi malzemelerin çoğu kendirden üretilmekteydi.

Bu logodaki pantolon, kenevirden üretilmiştir ve kenevir kumaşının dayanıklılığını temsil eder.

Bu logoyu hala Levi's etiketlerinde görebilirsiniz.

Bu konuyla ilgili detaylı makalemizi okumanızı tavsiye ederiz - Osmanlı döneminde kenevir

Daha önce "ilk kot kenevirden üretildi" cümlesini duymuş olabilirsiniz. Evet bu doğru, ilk kot kenevirden üretildi. Levi's kenevir ipinin sağlamlığına o kadar güveniyordu ki eski logosunda kenevirden üretilmiş bir pantolonu iki atın ayrı yönlere çektiği halde yırtamadığını görürsünüz. Bu logo daha sonra değiştirilse de ürünlerin etiketlerinde kullanılmaya devam etmektedir.

Kenevir kumaşının avantajları

• Diğer tüm kumaş liflerine göre çok daha dayanıklı ve güçlüdür.

• Gözenekli bir yapıya sahip olduğu için nefes alabilir.

• Yazın serin, kışın sıcak tutan bir lif yapısına sahiptir.

• Kenevir liflerinin ısı dayanımı yüksektir.

• Solmalara karşı dayanıklıdır ve güneşten gelen UV ışınlarını süzme özelliğine sahiptir.

• Hipoalerjenik yapısıyla hassas ciltlerde kullanıma uygundur.

• Boyanmaya karşı uygundur ve yapısal olarak parlaktır.

Türkiye'de kenevir kumaşı

Kenevirin ana vatanı Orta Asya kabul edilmektedir ve M.Ö. 1500'lü yıllarda Anadolu'da kenevir üretimi yapıldığı bilinmektedir. Ancak ülkemizin birçok bölgesinde iklim şartları yüksek verimde kenevir yetiştirmeye müsait olmasına karşın, Türkiye bu durumu henüz değerlendiremiyor.

Yaklaşık 30 yıldır Türkiye'de endüstriyel kenevir ekimi yapılmaktadır. Ancak talep olmaması ve bu sektöre yatırım yapılmaması nedeniyle yıllar içerisinde tamamen yok olma noktasına gelmiştir.

Son dönemde artan ilgi sektör için olumlu bir gelişme olsa da bilgi kirliliği nedeniyle yatırımcılar hedefe kitlenmekte zorlanıyorlar. Ayrıca kenevirin tarladan kumaş haline gelmesi için kurulacak tesis yatırım maliyeti yüksek olduğu için yatırımcı ve üreticiler pamuk gibi alışılagelmiş düzende devam etmeyi tercih edebilir.

Maalesef Türkiye'de kenevir işleme tesisi yok. Ancak çalışmalar devam ediyor. Bu nedenle kenevir kumaşı ancak butik işletmeler sayesinde elle üretilmekte. Umarız devletimiz bu noktada devreye girerek hevesli üreticileri kazanabilir.