23 Mart 2023 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Medikal Kenevir Üretimiyle ilgili bir mevzuat kabul etmiş ve bu mevzuat 5 Nisan 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yeni yasa, Torba Yasa olarak adlandırılan bir yasa paketinin parçası olarak sunulmuş ve birçok farklı konuyu tek bir yasa tasarısında birleştirmiştir. Yasada yer alan çoğu unsur, parlamentodaki parti grupları arasında önemli tartışmalara yol açarken, medikal kenevir üretimi konusu nadiren bir mutabakat sağlanarak kabul edilmiştir.
Söz konusu mevzuat, medikal kenevir düzenlemelerinin geliştirilmesinde önemli bir adım teşkil etmiş olup, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) gözetiminde medikal kenevir üretiminin yetkilendirilmesiyle başlamıştır.
Hollanda’nın Kontrollü Kenevir Tedarik Zinciri Deneyimi, devletin kontrollü kenevir üretimine dahil olmasının en son örneklerinden biridir ve 2023 Aralık ayında başladı. Bu girişim, Hollanda'nın 1970’lerde coffee shop yapılan kenevir satışlarına yönelik hoşgörü politikasının ardından ortaya çıkan yasal boşlukları ele almayı amaçlamaktadır. Ancak bu yaklaşım, kamu düzeni, sağlık ve suç sorunlarına yol açmış ve reform için kamu baskısı yaratmıştır.
2017-2021 koalisyon anlaşmasında, hükümet, 10 belediyeye kadar küçük ölçekli bir deneme yapmayı taahhüt etmiştir. Bu deneysel uygulama, şu anda yaklaşık 570 coffee shoplara 102 belediyede, kalite kontrollü, yasal kaynaklı kenevir sunmasına olanak tanımaktadır. Bu dekriminalizasyon, üretim, dağıtım ve satışa yönelik cezai yaptırımların kaldırılmasını içeren yasal değişiklikler gerektirmektedir. Tüketicilere, yasa dışı üretilen kenevire karşı güvenli, kaliteli bir alternatif sunulmaktadır.
Sağlık Bakanı Kuipers: "Kontrollü kenevir tedarik zinciri deneyinin başlangıç aşamasını başlatabilmek harika. Tedarik zincirini düzenlemek, satılan ürünlerin kökeni ve kalitesi hakkında daha iyi bir anlayış elde etmemizi sağlayacak. Ayrıca, tüketicilere kenevir kullanımının etkileri ve sağlık riskleri hakkında daha iyi bilgi verebileceğiz."
Toprak Mahsulleri Ofisi’in (TMO) Medikal Kenevir Üretimini Denetleyen Merkez olarak atanması, kurumun haşhaş kapsüllerinden morfin ve türevlerini üretme konusundaki kanıtlanmış başarısına dayanmaktadır. Uyuşturucu üretimi konusundaki bu deneyim, medikal kenevir düzenlemelerinin ilk çerçevesini büyük ölçüde etkilemiş ve şu anda yalnızca THC zengin kenevir çeşitlerinin üretimine odaklanılmaktadır.
2023 yaz başında kabul edilen Torba Yasa ile TMO'ya verilen görev, ham THC maddesini üretmek ve bunu yurtdışındaki mevcut ilaç şirketlerine satmaktı. Bu görev, TMO'nun Bolvadin Alkaloid Fabrikası'ndaki morfin üretim sürecini andırmaktadır. İlk aşamada, işlenmiş ürünler, ekstraksiyon veya psikoaktif olmayan kannabinoidlerin üretimi için herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Üretim, Bolvadin'deki yüksek güvenlikli tesislerle sınırlı olup, sıkı ulusal ve uluslararası uyuşturucu kontrol gereksinimlerine uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Diğer ülkelerdeki kenevir üretim programlarına benzer şekilde, Güney Afrika’daki Botsvana gibi, programın amacı ulusal hazineye gelir sağlamak olarak belirlenmişti.
Aralık 2023’te Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Medikal kenevir Düzenlemeleri’nin ilk taslağı çeşitli kanallardan sızdırılmış ve bu taslak, planlanan üretim ve ihracat koşullarına dair ilk izlenimi vermiştir. Ancak diğer ilgili bakanlıkların—Sağlık, İçişleri, Adalet ve Ticaret—duruşları, düzenleyici çerçevede henüz tamamen belirlenmemiştir.
13 Eylül 2024 itibarıyla, düzenlemenin bir ön taslağı yayımlanmış ve nihai olarak 29 Ekim 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmıştır. 32661 sayılı yasa altında tamamlanan düzenleme, üretim, güvenlik ve piyasa erişimi gibi detaylı konuları kapsayan altı bölüm halinde organize edilmiştir ve Türkiye'nin kontrollü medikal kenevir sanayisinin kurulmasında önemli bir adım atılmıştır.
32661 Sayılı Yasa ile Aktif Farmasötik Bileşen Üretimi İçin kenevir Yetiştiriciliği ve Kontrolüne İlişkin Düzenlemelerin Özet Noktaları:
Yasa 32661’in Amacı ve Kapsamı:
Yasa, Türkiye’de medikal amaçlı regülasyona tabi kenevir yetiştiriciliğini başlatmaktadır. Bu yasa, medikal kenevirin yetiştirilmesi, işlenmesi ve dağıtımına odaklanmakta olup, özellikle immünolojik ve metabolik tedaviler için kullanılacaktır. Rekreasyonel kenevir yasadışı kalmaya devam etmektedir.
Düzenleyici Yapı:
Üretimi denetlemek, lisansları vermek ve denetim yapmak için birden fazla devlet kurumu (TMO, Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, TİTCK ve güvenlik güçleri) görev alacaktır. Üretim lisanslarının verilmesi için başvuru sahiplerinin borcu olmaması, sabıkasız olmaları ve bir alıcı ile anlaşma yapmış olmaları gerekmektedir.
Kontrollü Deney ve Kalite Standartları:
Yasa, tüm kenevir çeşitlerinin sıkı kalite kontrolünden geçmesini zorunlu kılmaktadır. İç mekan yetiştiriciliği, tutarlılık için tercih edilmektedir ve TMO, opioid hammadde üretimi konusundaki deneyimiyle güvenli üretim konusunda yetkin bir kuruluştur.
Araştırma ve Klinik Denemeler:
Lisanslı Ar-Ge kuruluşları araştırma yapabilir, klinik deneyler ise özel bakanlık onayı gerektirir. Araştırma çıktıları sıkı bir şekilde izlenir ve proje kapsamı ile sınırlıdır.
Uluslararası Standartlar ve İhracat:
TMO ve ilgili bakanlıklar, 2025 yılına kadar hem yurtiçi hasta erişimi hem de ihracat fırsatları hedefleyerek küresel standartlarla uyum sağlamayı amaçlamaktadır. Yerel üretim ve katma değerli ürünlerin hem ekonomik hem de terapötik faydalar sağlaması beklenmektedir.
Görüş & Önerge:
Türkiye’de medikal kenevir üretimi, 2025’in 2. çeyreği ile 3. çeyreği arasında başlayacaktır. Yetiştiricilik ve dağıtımı düzenleyen 32661 sayılı yasa, şu anda Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı ile yürütülmektedir ancak Adalet ve Ticaret Bakanlıkları'nın da dahil edilmesi planlanmaktadır.
13.3 Maddesi'ne göre, yalnızca medikal kenevir düzenlemelerine sahip ülkelere ihracat yapılmasına izin verilecektir. Bu yasadaki genişleme, Türkiye’de özel reçeteye sahip hastalar için kontrollü erişim sağlamayı ve kara pazar faaliyetlerini engellemeyi amaçlayabilir. Türkiye’nin yaklaşımı, Dünya Sağlık Örgütü’nün daha güvenli ve uygun fiyatlı ağrı yönetimi alternatifleri çağrısı ile uyumludur ve ülkenin medikal kenevir araştırmalarını ilerletmesine ve küresel düzeyde tedarik sağlamasına olanak tanıyacaktır.
Medikal kenevir piyasası, geçmişteki yatırım kayıpları ve düşük uluslararası fiyatlardan dolayı zorluklarla karşılaşsa da (şu anda Yüksek Kaliteli Medikal Kenevirin en yüksek fiyat seviyesi 2000 USD / kg’dır),
Türkiye’nin üniversite odaklı araştırma ve IACM gibi kuruluşlarla işbirliği, kronik hastalıklar için yenilikçi tedavilerin desteklenmesine yardımcı olabilir. Bu sektör potansiyel taşımaktadır, ancak kenevir, evrensel bir tedavi yerine tamamlayıcı bir çözüm olarak kalmaktadır.
Türk halkının geleneksel kenevir kullanımını yeniden canlandırmak ve genişletmek için umut verici bir ilk adımdır. Türk kültüründe uzun bir kenevir geleneği göz önüne alındığında, kenevirin potansiyelini takdir eden ve zarar verici bir madde olarak damgalamayan yeni bir çerçevenin oluşturulması önemlidir.
